Veilige en rechtvaardige aardsysteemgrenzen

De interdisciplinaire aanpak. Ik breng klimaatonderzoek en sociale wetenschappen samen. De gangbare klimaatwetenschap gaat over de veilige grenzen, ik voeg daar rechtvaardige grenzen aan toe. Die zijn een stuk strenger. Toen ik 30 jaar geleden als een van de eersten onderzoek ging doen naar klimaatrechtvaardigheid, kreeg ik vaak te horen dat het te normatief zou zijn. Nu zien gelukkig steeds meer mensen in hoe belangrijk dit onderzoeksgebied is. Het heeft effect op ons allemaal, ook hier in Nederland.

Afgezien van dat het heel oneerlijk is dat mensen die de klimaatcrisis het minst hebben veroorzaakt, het meest lijden onder de gevolgen hiervan, wordt het tijd dat we gaan inzien dat het ook in ons eigen belang is om het mondiale Zuiden te helpen bij het tegengaan van klimaatverandering. Want als we rechtvaardigheid niet meenemen in het oplossen van de klimaatcrisis, komen we allemaal in gevaar. Dan overschrijden we namelijk de veilige grens. Dat laat mijn onderzoek duidelijk zien.

De huidige systemen zijn ingericht op ongelijkheid. En op de instandhouding van die ongelijkheid. Dit is ontstaan vanuit het koloniale verleden, het toeëigenen van grondstoffen en het uitbuiten van mens en natuur. Zo werden rijke landen steeds rijker, en arme landen steeds armer. Mensen uit het mondiale Zuiden maken de spullen die wij hier consumeren tegen een oneerlijke prijs. Het afval dat wij hier produceren, verschepen we vervolgens terug naar hen. Kortom: het mondiale Noorden geniet van de lusten, terwijl het mondiale Zuiden te verduren heeft met de lasten. Dat is onrechtvaardig. En vanwege het overschrijden van de aardsysteemgrenzen is dat ook niet langer houdbaar.

We komen binnen de rechtvaardige grens als we aan de basisbehoeften van alle mensen gaan voldoen, en tegelijkertijd veel minder broeikasgassen gaan uitstoten. En deze transformatie moet zelf ook rechtvaardig gebeuren. Dat is een immense uitdaging. Maar er zijn een aantal oplossingen. 

Allereerst zullen we radicaal moeten gaan verduurzamen. Dat betekent bijvoorbeeld minder grondstoffen gebruiken. Noodzakelijk is ook om zo snel mogelijk te stoppen met fossiele brandstoffen. En om de energievraag te verminderen. Met bestaande en nieuwe duurzame technologieën zullen we de energiebehoefte vervolgens kunnen gaan vervullen.

Daarnaast moeten we de beschikbare grondstoffen, middelen en energie eerlijk gaan herverdelen tussen rijk en arm, en het mondiale Noorden en Zuiden. Want anders is er simpelweg niet genoeg voor iedereen. Voor het mondiale Noorden betekent dit meer focus op welzijn in plaats van winst maken, nieuwe normen en waarden aannemen, en minder consumeren.

Hiernaast is het belangrijk dat het mondiale Noorden verantwoordelijkheid gaat nemen voor de aangerichte schade in het mondiale Zuiden. Door schadevergoedingen te betalen en het mondiale Zuiden te helpen met de energietransitie en adaptatiemaatregelen. 

Aangezien het grootste deel van de fossiele brandstof zich in de ontwikkelingslanden bevindt, kunnen we niet voorkomen dat ze die aanspreken en het klimaatprobleem verergeren. Vooral omdat we zelf niet het goede voorbeeld hebben gegeven. Daarom moeten we nu die landen laten zien dat we bereid zijn ons gedrag te veranderen om hen zo te inspireren hun gedrag aan te passen. Zo niet, dan zijn we allemaal slechter af. Bovendien, hoe meer schade we aan blijven richten, hoe meer het mondiale Zuiden schadevergoedingen zal eisen.

Nu zijn alle principes, regels en wetten heel gefragmenteerd. Ze zijn anders voor elk land en voor elke sector. Er is een meer systematische aanpak nodig, waarbij dezelfde principes gelden voor alle mensen, landen en bedrijven. Alleen dan is een klimaat- en milieu rechtvaardige wereld mogelijk.

Er zullen doelen, principes, rechten en verantwoordelijkheden in komen te staan. Het kan voortbouwen op bestaande nationale grondwetten en internationale verdragen en afspraken. Zoals de mensenrechten, de Klimaatakkoorden sinds 1992 en de Sustainable Development Goals (SDG’s). 

In het algemeen zijn twee dingen belangrijk. 

Ten eerste dat er geen schade meer kan worden toegebracht aan mens of natuur. Met de grondwet zullen bijvoorbeeld consequenties gaan gelden voor vervuiling en CO2-uitstoot. Zo snel mogelijk stoppen met fossiele brandstoffen is daarbij een no brainer. 

Ten tweede, dat alle mensen ter wereld kunnen voorzien in hun basisbehoeften. Hiervoor is het eerlijk herverdelen van middelen tussen rijk en arm, en het mondiale Noorden en Zuiden noodzakelijk. Wat mij betreft wordt de grondwet zo concreet mogelijk: mensen hebben recht op zoveel liter water, op zoveel energie, op zoveel CO2-uitstoot.

De eerste stap is onderzoek doen naar alle nationale grondwetten en internationale verdragen die er al zijn. Wat staat daarin en wat kunnen we overnemen. Daarnaast is het belangrijk om wetenschappers en burgers mee te laten denken. Dan wordt er een eerste ruwe versie opgesteld. Daar wil ik graag met mijn team aan werken de komende jaren. Vervolgens stapt idealiter 1 invloedrijk land naar voren om andere VN-landen mee te krijgen. Landen in het mondiale zuiden zullen enthousiast zijn, daarna kan de EU aanhaken. Dan start het onderhandelen. Dat kan heel lang duren. Maar die tijd hebben we niet. Dus om het proces te versnellen kan druk vanuit burgers en NGO’s helpen. Om draagvlak te creëren, en het sociale kantelpunt te bereiken (zie eerder op de museumroute), spelen communicatie en marketing een belangrijke rol. Aan de slag!